«Бала мінез-құлқының бұзылу себептерінің әлеуметтік-психологиялық және

педагогикалық аспектілері»

  Көрнекті психолог Л.С.Выготский «Жеке адамның

күйзелісімен күресу, оның себептерін жою жолымен ғана емес, сонымен бірге

адамды жөнге салудың белсенді жолымен, білім бірлігімен, дамуына жағдай жасау

арқылы да нәтижеге жетуге болады» дей отырып, «қиындықты тәрбие арқылы

түзетудің», осы қайшылықпен күресудің нақты жолын анықтап берді.

Қазіргі кезеңдегі білім беру жүйесіндегі

өзекті мәселелердің бірі – мінез-құлқы әлеуметтік «нормадан» ауытқыған балалар

мен жасөспірімдер мәселесі болып отыр. Соңғы уақыттардағы статистикалық

мәліметтерге сүйенер болсақ, оқушылар арасындағы нашақорлық, алкогольдік

ішімдіктерді пайдалану, таксикомания, адам өлтіру және т.б. сияқты жағымсыз

іс-әрекеттері жылдан-жылға күрт өсуде.

Қазіргі уақытта балалар мінез-құлқының бұзылу

себеп-салдарын әлеуметтік-психологиялық және педагогикалық тұрғыда

М.А.Алемаскин, Л.М.Зюбин, И.С.Кон,   Г.П.Медведев және т.б.,

клиникалық сипатта Г.А.Власова, В.Я.Гиндикин, В.В. Ковалев, Г.Е.Сухарев,

криминалогиялық аспектілерін М.М.Бабаев, К.Е.Легошев, В.Н.Кудрявцев сияқты

ғалымдар зерттеумен айналысқан.

Мінез-құлқында ауытқушылық байқалатын балаларды

әлеуметтендіруге байланысты Отандық ғалымдардың еңбектері аса құнды болып

табылады. Соның ішінде Қ.Б.Жарықбаевтың, С.Қ.Қалиевтің, Ж.Ы.Намазбаеваның,

Т.Қ.Бөлеевтің және т.б. ғалымдардың еңбектерін атап өтуге болады

Мінез-құлқында ауытқушылық байқалатын балаларды және

де қоғамда қалыптасқан нормалар мен ережелерді сақтамауды ғылымда девиация (латынның «deviatio»

тыңдамау, ауытқу деген мағынаны береді) деп атайды.

Осыған байланысты әдебиеттерде кездесетін «қиын бала»,

«девиантты мінез-құлық», «ауытқыған мінез-құлық» ұғымдары синонимдес болып

табылады.

Девиантты мінез-құлық дегеніміз – әлеуметтік нормалар

мен ережелерге сәйкес келмейтін мінез-құлық. Кей жағдайларда «асоциалдық»

немесе «антидисциплиналық» деп те аталып жатады.

Девиантты мінез-құлық немесе мінез-құлық

ауытқушылығының көрсеткіштеріне: агрессия, демонстрация, оқудан және еңбектен

теріс бұрылу, үйден кету, алкоголизм, шылымқұмарлық, наркомания, қоғамға жат

қылықтар, жыныстық жат мінез-құлық, суицид және т.б. жатады.

Мінез-құлық ауытқушылығы мына факторларға байланысты

туындайды деген тұжырым жасалды. Олар:

Биологиялық факторлар – баланың әлеуметтік бейімделуіне

кедерге келтіретін физиологиялық және анатомиялық жағымсыз ерекшеліктер

(генетикалық факторлар, интеллектуалдық кемістіктер, психикалық ақаулар,

психофизиологиялық  және физиологиялық факторлар).

Психологиялық факторлар – баладағы психопатологиялар мен

мінездегі кейбір қасиеттердің басым болуы (жүйкелік-психикалық ауытқулар).

Әлеуметтік-педагогикалық факторлар – мектептегі, отбасындағы, қоғамдағы

тәрбие үрдісінің кемшіліктері мен әлеуметтік назардан тыс қалу нәтижесі

(оқудағы декомпенсация, дезадаптация, әлеуметтік бейімсіздік, криминалдылық).

Әлеуметтік-экономикалық факторлар – баланың өз отбасының

материалдық-тұрмыстық жағдайына қанағаттанбауы (кедейлік, жұмыссыздық,

инфляция, әлеуметтік кернеу).

Моральды-этикалық факторлар – адамгершілік-рухани құндылықтардың

төмендеуі.

Аталған факторларға байланысты туындаған

«антидисциплиналық мінез-құлықты» түзетудің жолы қандай?